İsrail’deki siyasi istikrarsızlık sürüyor: Bennett-Lapid koalisyonu neden fesih kararı aldı?

İsrail’de koalisyon hükümeti ortaklarından Başbakan Naftali Bennett ve Dışişleri Bakanı Yair Lapid’in Meclisi feshederek erken seçime gitme konusunda anlaştıkları bildirildi. Koalisyon ortaklarının mutabakatına nazaran erken seçime kadar Dışişleri Bakanı Yair Lapid süreksiz başbakan olacak.

Bu sürpriz kararın akabinde yapılacak oylamada fesih kararı çıkarsa İsrail halkının Ekim ayından sandık başına gitmesi bekleniyor.

Kısa bir geçmişe sahip olan İsrail devletindeki siyasi istikrarsızlığın ardında ülkedeki keskin siyasi bölünmeler, partilerin bir ortaya gelememesi, sağ-sol partilerin çekişmesi üzere birçok etken bulunuyor.

Erken seçim sarmalı ise 2019’un Nisan ve Eylül aylarında yapılan seçimlerinden hükümet çıkmaması üzerine başladı. 2020 Mart seçimlerinde ise Kovid-19 üzere global gelişmeler bir koalisyon oluşmasına imkân verdi ve hükümet kuruldu. Likud Partisi önderi Benyamin Netanyahu öncülüğünde kurulan koalisyon ise 2020 Aralık’ta çöktü. Mart 2021’de ise seçimler yine tekrarlandı.

23 Mart’ta yapılan Knesset seçimleri İsrail halkı için 2 yılda gidilen dördüncü seçim oldu. Bu seçimlerde devrin başbakanı Benyamin Netanyahu liderliğindeki Likud Partisi 120 sandalyeli Meclise 30 milletvekili göndererek seçimi önde tamamladı. Netanyahu’nun rakibi Yair Lapid liderliğindeki Yesh Atid (Gelecek Var) Partisi 17 milletvekili çıkardı. Ultra-Ortodoks Musevileri temsil eden Şas Partisi ise 9 sandalyeyle üçüncü oldu. Savunma Bakanı Benny Gantz’ın partisi Mavi-Beyaz 8, Naftali Bennett liderliğindeki Yamina ile İsrail Meskenimiz, Emekçi Partisi ve Birleşik Tevrat Partisi yedişer milletvekili çıkardı.

İsrail vatandaşı Filistinlileri temsil eden 3 partinin oluşturduğu Ortak Arap Listesi Bloku, Gideon Saar liderliğindeki Yeni Umut, sol blokta yer alan Meretz ve çok sağ görüşleriyle öne çıkan Dini Siyonizm Partisi altışar milletvekiliyle meclise girdi. İsrail vatandaşı Filistinlileri temsil eden başka oluşum Birleşik Arap Listesi (Ra’am) de 4 milletvekili çıkarmayı başardı.

Netanyahu koalisyon oluşturamadı

23 Mart’taki erken seçimin akabinde periyodun İsrail Cumhurbaşkanı Reuven Rivlin, koalisyon hükümetini kurmak için en yüksek oy alan Netanyahu’yu görevlendirdi. Netanyahu, 4 Mayıs’ta koalisyon hükümetini kuracak kâfi takviyesi bulamadı ve Rivlin’e vazifesi iade etmek zorunda kaldı. Bunun üzerine Rivlin, 5 Mayıs’ta koalisyon hükümetini kurma vazifesini ana muhalefet partisi Yehş Atid’in (Gelecek Var) başkanı Yair Lapid’e verdi.

Bu noktada 120 sandalyeye sahip Knesset’te hükümet kurmak için asgarî 61 milletvekilinin dayanağı gerektiğini hatırlatmak gerekiyor.

12 yıllık Netanyahu devrinin sonu

Lapid ve Bennett’in koalisyon teşebbüsü ise muvaffakiyetle sonuçlandı ve toplam 8 partinin dahliyle kurulan koalisyon hükümeti, 13 Haziran’da Meclisten güvenoyu alarak vazifeye başladı. Lapid-Bennett koalisyonunun güvenoyu almasıyla Benyamin Netanyahu, 12 yıldır oturduğu başbakanlık koltuğunu kaybetti.

Koalisyondaki partilerin mutabakatına nazaran yeni hükümetin birinci başbakanı Yamina başkanı Bennett oldu. Bennett, 2 yıl boyunca başbakanlık misyonunu yürüttükten sonra Ağustos 2023’te koltuğu koalisyon ortağı Gelecek Var Partisi başkanı Lapid’e devredecekti. Lakin Bennett ve Lapid’in aldığı fesih kararı bu hükümetin de sonu oldu.

Netanyahu: İsrail tarihindeki en makûs hükümet

Eski İsrail Başbakanı ve ana muhalefet başkanı Benyamin Netanyahu, Naftali Bennett öncülüğündeki koalisyon hükümetinin erken seçim kararı alması üzerine, “Bu, İsrail tarihindeki en makus hükümettir” dedi.

Koalisyonun artık ülkeyi yönetemediğini savunan Netanyahu, “Ülke güya elimizden alınmış üzereydi. En başta tüm İsraillilerin hissettiği güvenlik konusunda. İkincisi doruğa çıkan hayat pahalılığı. Bu bahiste tahlil için yetenekleri, anlayışları sıfır. Üçüncü problem de ulusal gurur. Kudüslü gençlerin İsrail bayrağı açmaya korktuğu dehşet manzaralar tüm İsrailli yaraladı” diye konuştu.

Onarılması gereken çok temel şeyler olduğunu söyleyen Likud Partisi başkanı, ‘güçlü ve aktif bir hükümet kurma niyetiyle’ seçimlere hazırlandığını söyledi. Netanyahu, ‘ulusal gururu geri getirecek geniş, güçlü ve istikrarlı bir ulusal hükümet kuracaklarını’ savundu.

‘Bir yıl boyunca bıçak sırtı bir koalisyon sürdü’

Peki, İsrail’deki hükümet neden erken seçim kararı aldı? Önümüzdeki erken seçimde neler bekleniyor?

İsrail ve Filistin üzerine çalışan Ortadoğu Uzmanı Haydar Oruç, Sputnik’e yaptığı değerlendirmede, “Bu hükümet çok sıkıntı koşullarda kurulmuştu. Hükümetin kendi içinde pek çok fırsatlar vardı fakat bir yandan da çok da zorluklar vardı. Zira farklı kutuplardan partilerin yer aldığı geniş tabanlı bir koalisyon kurulmuştu. O vakit da görünüyordu ki bu koalisyonu sürdürmek çok zordu zira koalisyonun kurulduğu şartlar tam da İsrail’in geçen yılki Gazze hücumlarının yaşandığı, ağır katliamların olduğu bir periyoda tekabül etmişti. Süreç içerisinde gördük ki bir yıl boyunca bıçak sırtı bir koalisyon sürdü” değerlendirmesinde bulundu. Oruç, şunları kaydetti:

Koalisyonu dağılmaya götüren etkenler

‘Fesih en rasyonel seçenek olarak ortaya çıktı’

“Tam da bu süreçte Netanyahu figürünün yine öne çıktığını gördük. İsrail’de yapılan anketlerde şu anda muhalefette bulunan Netanyahu’nun İsrail meclisinde çoğunluğu sağlayacak güce ulaştığı paylaşıldı” diye devam eden Oruç, şunları ekledi:

Netanyahu tekrar başbakan olur mu?

Önümüzdeki seçimlerde Gideon Saar’ın Netanyahu ile kuracağı işbirliğinin belirleyici olabileceğini kaydeden Oruç, “Netanyahu için önümüzdeki seçimler çantada keklik değil, onun için güçlü geçecek. Olağan Netanyahu’nun devam eden yolsuzluk davası var. Aslında hükümet bu periyotta ‘hakkında yargılama olan kişinin başbakan olmaması’ tarafındaki teklifi meclisten geçirebilseydi şu anda Netanyahu’dan değil de Likud partisinin diğer bir isminden bahsediyor olurduk. Lakin Netanyahu’nun Kudüs kararı üzere İsrail’in hayallerini gerçekleştiren bir başkan olduğunu da unutmamak gerekiyor” ifadelerini kullandı.

ABD, Netanyahu’yu istemiyor

İsrail üzerindeki ABD tesiri birçok noktada belirleyici oluyor. ABD’nin eski lideri Donald Trump ile âlâ anlaşan Netanyahu hükümetinin yıldızı yeni lider Joe Biden idaresi barışamamıştı. “Biden idaresi çok net bir biçimde yeni hükümete dayanak veriyor” diyerek bu durumu anlatan Haydar Oruç, şunları kaydetti: